Հայաստանը արդեն երկար տարիներ կախված է հացահատիկի ներմուծումից, և այդ կախվածությունը շուկան դարձնում է զգայուն առանձին մատակարարների ցանկացած տատանումների նկատմամբ։ Մատակարարման աղբյուրների դիվերսիֆիկացման հարցը դառնում է պարենային անվտանգության բաղկացուցիչ մաս, քանի որ մատակարարումների կայունությունից անմիջականորեն կախված են թե՛ ալյուրաղաց ձեռնարկությունների գործունեությունը, թե՛ բնակչության համար հացի մատչելիությունը։ Այս ֆոնին Ղազախստանը հայտնվեց ուշադրության կենտրոնում՝ որպես հնարավոր գործընկեր, որը կարող է առաջարկել հացահատիկ՝ համապատասխանող հայկական շուկայի պահանջներին։
Միջազգային ուսումնասիրությունները, այդ թվում՝ CIMMYT և ICARDA կենտրոնների աշխատանքները, հաստատում են, որ ղազախական ցորենը հաճախ առանձնանում է սպիտակուցի և կլեյկովինի բարձր պարունակությամբ։ Կլիմայական գործոնների և ագրոտեխնիկական առանձնահատկությունների համադրությունը նպաստում է այնպիսի հացահատիկի ձևավորմանը, որն ունի լավ հացթխման հատկություններ, ինչը այն դարձնում է գրավիչ ալյուրաղաց արտադրությունների համար։ Հենց այդ պատճառով Ղազախստանից Հայաստան առաջին մատակարարման քննարկումը առաջացրեց մեծ հետաքրքրություն և միաժամանակ՝ զգալի բանավեճ։
Հանրային դաշտում հայտնվեցին բազմաթիվ մեկնաբանություններ այն մասին, թե գործարքը իբր ունի քաղաքական ենթատեքստ, և որ մատակարարված հացահատիկը պիտանի է միայն կերային նպատակների համար։ Առավել լայն տարածում ստացավ դրա ցածր որակի մասին թեզը, ինչը կասկածներ առաջացրեց բնակչության և փորձագետների մի մասի մոտ։ Սակայն լաբորատոր փորձաքննության արդյունքները ցույց տվեցին բոլորովին այլ պատկեր։ Չնայած այն հանգամանքին, որ խմբաքանակը ձեռք էր բերվել որպես չորրորդ դասի, կերային նշանակության հացահատիկ, փաստացի ցուցանիշները զգալիորեն ավելի բարձր էին։ Կլեյկովինի մակարդակը հասել էր մոտ քսան տոկոսի, ինչը համապատասխանում է երրորդ դասի ցորենի պարամետրերին և այն լիովին պիտանի է դարձնում ալյուրաղացային վերամշակման համար։ Այսպիսով, Հայաստանը փաստացի ստացել է ավելի բարձր որակի արտադրանք, քան ակնկալվում էր։
«Բաղրամյան» ընկերության ղեկավար Արտակ Շատվորյանը հաստատեց, որ մատակարարումը լիովին համապատասխանել է պայմանագրի պայմաններին և նույնիսկ գերազանցել դրանք, ինչը կարևոր փաստարկ դարձավ նրանց համար, ովքեր հույս էին կապում երկրի ներմուծման հնարավորությունների ընդլայնման հետ։ Առանձնահատուկ նշանակություն ունի նաև նոր տրանսպորտային լուծումը։ Առաջին անգամ հնարավոր դարձավ կազմակերպել ցամաքային տարանցում Ադրբեջանի տարածքով, ինչը թույլ տվեց խուսափել ծովային փոխադրումներից և դրանց հետ կապված հավելյալ ծախսերից ու բեռնափոխադրումներից։ Նոր երթուղին մատակարարման շղթան դարձնում է ավելի կանխատեսելի, արագացնում է լոգիստիկան և բացում է տարբեր կարգերի հացահատիկի կանոնավոր մատակարարումների հնարավորություն։
Լոգիստիկայի այս վերափոխումը զգալիորեն փոխում է ներմուծման տնտեսագիտությունը։ Նախկինում Ղազախստանից մատակարարումները կապված էին ավելի երկար և ծախսատար երթուղիների հետ՝ երրորդ երկրների միջոցով, մինչդեռ այսօր ճանապարհի երկարության և փոխադրման ժամանակի կրճատումը ստեղծում է կայուն և շահավետ մատակարարման ալիք ձևավորելու պայմաններ։ Հայաստանում ալյուրի որակի պահանջների աճի ֆոնին նման գործընկերը ձեռք է բերում ռազմավարական նշանակություն։
Ղազախստանը հետևողականորեն զարգացնում է հացահատիկային ոլորտի ստանդարտացման համակարգը, ներառյալ սպիտակուցի և կլեյկովինի մակարդակի վերահսկումը։ Հայկական վերամշակողների համար սա նշանակում է հումքի կանխատեսելի պարամետրերի վրա հենվելու հնարավորություն և արտադրության պլանավորում՝ առանց որակի կտրուկ տատանումների ռիսկի։ Համագործակցության առաջին արդյունքները հաշվի առնելով՝ կարելի է եզրակացնել, որ Ղազախստանի մասնակցությունը Հայաստանի ներմուծման համակարգում ոչ թե փոխարինում է գործող մատակարարներին, այլ լրացնում է նրանց՝ ստեղծելով բազմապրոֆիլ և կայուն մատակարարման կառուցվածք։ Նոր լոգիստիկ միջանցքը և առաջին հաջող մատակարարումը ցույց են տալիս, որ փոխգործակցությունն ունի երկարաժամկետ զարգացման ներուժ և համապատասխանում է Հայաստանի պարենային անվտանգության շահերին։
Աշոտ Սարգսյան, քաղաքագետ